موجبات حواس پرتی در نماز
وقتی از علما در مورد حال خود سوال كند و از نظر آنها نسبت به خود با خبر شود، مقداری مشكل حل خواهد شد.
بالاتر این كه، به عمل خود علما نگاه كند و ببیند كه آنها هم مثل او این قدر حساسیت دارند یا عملشان بر خلاف او است؟ اگر عملكرد علما را برخلاف خود یافت، پس باید بداند كه یقیناً دچار وسواس شده است.
۱. تندخوانی و شتاب زدگی
از موجبات حواس پرتی، تند خوانی و تعجیل در اتمام نماز است، كه علت سریع خوانی هم، عدم اهتمام به نماز است. چرا كه چنین افرادی، نماز را فقط برای رفع تكلیف می خوانند، لذا با كراهت و بی میلی عبادت را انجام می دهند و در نتیجه احساس خستگی می كنند.
انگیزه تند خوانی، حاضر شدن نزد محبوب كذایی است و از این كه چند لحظه ای در نزد كسی كه قلبش متوجه او نیست ایستاده، رنج می برد و می خواهد هر چه سریعتر به طرف كسی یا كاری كه دوست دارد پرواز كند.
اگر كسی قلبش متوجه خدا باشد و از این حضور راضی باشد، لزومی برای تندخوانی و فرار از نماز نمی بیند، چون در محضر كسی است كه باید باشد، لذا تمام حواسش را متمركز به محبوب واقعی می نماید.
۲. گناه
همان طور كه نماز، عامل بازدارنده از گناه است، فحشا و منكرات نیز مانع حضور قلب در نماز است. نماز و گناه رابطه متقابل و متضاد دارند. كسی كه اهل فحشا و منكر است، توفیق تحصیل حضور قلب در نماز را ندارد، چرا كه گناه اثر منفی خود را در نماز می گذارد و از طرفی نماز به میزان حضور قلب در آن، بازدارنده از معصیت و بزهكاری می باشد و این كه خداوند در قرآن كریم فرموده است:
«اِنّ الصّلوه تَنهی عنِ الفحشاء و المنكَرِ؛ نماز انسان را از فحشا و منكر باز می دارد» مسلماً نماز با حضور قلب را اراده كرده است، چرا كه حضور قلب یعنی حاضر شدن قلب در محضر خدا كه مبدأ پاكیهاست و قلب آدم فاسق، فاجر و گناهكار نزد معاصی است نه خدا؛ ممكن نیست دل آدمی هم در معاصی غرق باشد و هم در معنویّات.
با دقت معلوم می شود كسی كه غرق در شهوات و معاصی است، حقّ معنویّات و نماز را ضایع می كند و به همین جهت است كه خداوند می فرماید:
«فَخَلفَ من بعدهِم خلفٌ اضاعُوا الصّلوه و اتّبَعوا الشّهَواتِ فسَوفَ یَلقَونَ غَیّاً؛[۱] پس جانشینان این جمعیت پاك و خدا پرست، قومی شدند كه نماز را ضایع كردند و از شهوات پیروی كردند و به دنبال آن به گمراهی افتادند».
نتیجه آن كه با خدا بودن، منافات با اسارت در شهوات و گناه و آلودگی دارد. مسلماً روح و قلبی كه به گناه عادت كرده و انس گرفته نمی تواند قبله خدا و محل توجّه او باشد.
درمان
الف. با علل فساد و گناه مبارزه كنیم
ریشه گناه عبارت است از جهل، هوای نفسانی (منفعت) و ترس. اگر می خواهیم گناه از صفحه زندگی ما پاك شود، باید در مرحله اول، گناه را بشناسیم و بدانیم كه چه چیزهایی گناه و موجب فساد و آلودگی روح آدمی و اجتماع بشری است و در مرحله دوم به نقش مخرّب گناهان در زندگی خود و بشر توجه كنیم و آثار منفی آنها را با دقّت درك كنیم.
ب. از القائات، جهت ترك گناه كمك گیریم
برای این منظور باید به قلب خود تفهیم كنیم، اگر نماز خوان هستیم پس كلاه برداری برای چه؟ اگر نماز می خوانیم، پس چرا زنا، چشم چرانی، شراب و همراهی با دوست بد...؟ و با توجه به جنبه منفی گناه، از گذشته خود توبه كنیم و با القائات مثبت، امید به خوب شدن و عوض شدن و ... را در خود زنده كنیم.
ج. از خود نماز در ترك گناهان كمك بگیریم
به هیچ وجه نماز را ترك نكنیم، بلكه همواره عزم و همّت خود را متوجّه ترك گناه كنیم و در هنگام نماز به خلوص و حضور قلب بیشتر توجّه كنیم و از آن جا كه گناه و نماز رابطه متقابل دارند، به موازات ترك گناه به كسب حضور قلب و خالی كردن قلب از اغیار بپردازیم و این مطلب كه «نماز با توجّه، با گناه منافات دارد» را به قلب تفهیم كنیم و با خود تكرار كنیم كه قلب پر گناه آشیانه حق تعالی قرار نمی گیرد.
۳. چشم چرانی
چشم چران كسی است كه كنترل چشم خود را ندارد و به هر طرفی خیره می شود و چه بسا نگهداری چشم از اختیار او خارج شده و به صورت عادت در آمده است كه ترك آن مشكل به نظر می آید.
چشم چرانی قبل از این كه برای دیگران مزاحمت و ناراحتی ایجاد كند، برای خود شخص مضرّ است و موجب آشفتگی، اضطراب، عدم اعتماد به نفس، بی حالی و رخوت نسبت به معنویات، مخصوصاً نماز می گردد. خداوند سبحان زن و مرد را از چشم چرانی نهی نموده است. آن جا كه فرموده است:
«قُل للمؤمنینَ یَغُضّوا مِن ابصارِهِم... و قُل لِلمُؤمِناتِ یَغضُضنَ مِن اَبصارِهنَّ...؛[۲] به مردان بگو دیدگان خود را فرو خوابانند و.. . به زنان مؤمنه بگو دیدگان خویش را فرو خوابانند».
كسی كه معتاد به چشم چرانی شد، فكر و خیال و قلبش مشغول دیده می شود و روحش آشفته و ذهنش مشوّش می گردد و هنگام عبادت، قوه خیالش با این آشفتگی به پرواز در می آید و به شاخه هایی پرواز می كند كه با چشم خود مشاهده كرده است.
درمان
الف. كنترل چشم در همه حال
اگر در بیرون از نماز چشم آزاد بود، محال است هنگام نماز متمركز به خدا شود، اگر در بیرون نماز چشم فرّار بود، در هنگام نماز هم آزاد است؛ یعنی هر چه چشم ضبط كرده و ذخیره كرده، هنگام نماز مزاحم می شود. پس حفظ و كنترل حواس در نماز منوط به حفظ و كنترل چشم در بیرون از نماز است. چگونه ممكن است كسی كه عادت به نگاه پراكنی كرده، بتواند هنگام عبادت به طرف محبوب واقعی پرواز كند؟ قلبی كه آشفته محبوب پنداری است، چگونه معشوق واقعی را می بیند؟
تـو درون نـماز و دل بیرون گـشتها می كنی به جـهانی!
این چنین حالتی پریشان را شرم نآید نماز می خوانی؟!
۴. عوامل بیرونی
در شكل گیری نظام شخصیتی و روحی آدمیان، علاوه بر عوامل درونی و فردی، عوامل بیرونی نیز مؤثر است و این واقعیتی است كه دین واقع گرای اسلام به آن توجه كرده است، چرا كه روح انسانها دایماً دستخوش تأثیر پذیری از عوامل بیرونی است.
از عوامل بیرونی، دوست فاسد، مجلس گناه و محیط فاسد را می توان بر شمرد.
الف. دوست فاسد
همنشینی و مصاحبت با دوست فاسق، اثرات منفی در آدمی می گذارد، چرا كه شخصیت انسان بستگی به شخصیت دوست و همنشین او دارد و این واقعیتی غیر قابل انكار است كه امام صادق ـ علیه السلام ـ به آن اشاره كرد است:
«المرءُ عَلی دینِ خلیلهِ؛[۳] دین آدمی بستگی به نوع دین دوست او دارد».
تو اوّل بگو با كیان دوستی پس آن بگویم كه تو كیستی
همنشینی با كسی كه تارك نماز است، موجب ترك نماز یا سهل انگاری در آن می شود و همان طور كه دوست بد، اثر منفی در انسان می گذارد، انتخاب دوست خوب، نقش سازنده در آدمی دارد. همنشینی با كسانی كه اهل حضور قلب هستند، زمینه را برای تحصیل حضور قلب آماده می كند.
ب. مجلس و محیط فاسد
مجلس گناه و محیط فاسد خانواده، اجتماع و... جوّ روحی انسان را فاسد می كند و جوّ روحی فاسد، زمینه لازم را برای رشد معنویات از بین می برد. به میزان تأثیر پذیری از مجلس گناه و محیط فاسد، معنویات ضعیف می شود.
به همین جهت است كه امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید:
«لا ینبَغی لِلمُؤمنِ اَن یجلسَ مجلساً یُعصی الله فیه و لا یقدرُ عَلی تَغییِره؛[۴] شایسته نیست، مؤمن، در مجلسی كه معصیت خدا در آن می شود و قادر بر تغییر آن نیست، بنشیند». مجالست با گناهكاران، روان آدمی را بیمار نموده و اسارت نفسانی را شدّت می بخشد و ذهن را آشفته می كند.
چگونه ممكن است كسی در فلان مجلس فساد، پای فیلم مخرّب ویدئو و ماهواره بنشیند و بعد در محضر خدا حاضر گردد؟ چگونه ممكن است چشمها به تماشای تصاویر مبتذل و فیملهایی كه رقص فلان رقاص را نشان می دهد، بپردازند و خاطره آنها در نماز مزاحمت ایجاد نكند؟ چگونه خدا در قلبی كه غیر خدا حكومت می كند، جا دارد؟
۵ . موانع مقدماتی
نمازگزار برای این كه بتواند با سكون و طمأنینه در محضر خدا حاضر شود، بایستی تمام موانع را از سر راه بردارد، از جمله موانعی كه باید برداشته شود، پرخوری، كثرت خواب، جلوگیری از بول، كسالت و خستگی، است.
الف. پرخوری
پرخوری علاوه بر مضرات جسمی و فیزیولوژیكی دارای مضرّات روحی و روانی نیز هست كه از جمله ناراحتیهای روحی آن، مانع بودن از قلب در نماز است.
پرخوری بیش از حد، موجب بی حالی و كسالت در عبادت و كسالت و بی حالی موجب حواسپرتی در نماز می گردد.
و در روایتی از رسول اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ داریم كه:
«من تعوّدَ كثرهَ الطّعام و الشّرابِ قسی قلبهُ؛[۵] هر كس زیادی خوردن و آشامیدن عادت او شود قلبش سیاه می شود».
ب. پرخوابی
پرخوابی هم یك نوع مریضی است كه مبتلا به آن نه تنها توفیق تحصیل حضور قلب پیدا نمی كند، بلكه تارك نماز هم می شود.
پرخوابی و اعتیاد به آن، جسم را بی حال می كند و موجب ضعیف شدن اراده می گردد و اعتماد به نفس از آدمی سلب می شود كه در نتیجه آدمی در مقابل معنویات عكس العمل منفی نشان می دهد، چنین شخصی در نماز با حالت خواب آلود روبه رو می شود و هنگام بیدار شدن از خواب، به سختی بر می خیزد و به علت اسارت خواب، با بی حالی وضو می گیرد و طوری صورت را می شوید كه خواب از سرش نپرد و در هنگام نماز در فكر خواب است و با اتمام نماز دستِ و پا شكسته، به طرف رختخواب پرواز می كند، چرا كه محبوبش خواب است و نماز مزاحم بود.
________________________________________
[۱] . مریم (۱۹) آیه ۵۹.
[۲] . نور (۲۴)، آیه ۳۰ و ۳۱.
[۳] . اصول كافی، ج ۲، ص ۳۷۵.
[۴] . اصول كافی، ج ۲، ص ۳۷۴.
[۵] . نهج الفصاحه، ص ۵۷۳.
:: موضوعات مرتبط:
جضور قلب،
،
:: برچسب‌ها:
نماز,
نمازخانه,
تندخوانی,
حواس پرتی در نماز,
آمار
وب سایت: